3 levenslessen die CU-voorman Gert-Jan Segers leerde van Bonhoeffer

Les 1: Blijven waar je moet zijn

De momenten dat ik zelf voor belangrijke kruispunten stond, heb ik vaak gedacht aan Bonhoeffers keuzes in 1939. Om maar niet onder Hitlers wapens te hoeven, sprak hij zijn Amerikaanse contacten aan en liet hij zich uitnodigen als docent in New York. Zijn vrienden in de Verenigde Staten waren hem graag van dienst, zodat hij zich na de oorlog zou kunnen wijden aan de wederopbouw van de Duitse kerk. Het plan lukte en Bonhoeffer voer tegen de zomer van 1939 zijn veiligheid tegemoet. Maar in New York aangekomen had hij vrijwel onmiddellijk een nieuwe, ongemakkelijke mededeling voor diezelfde vrienden. Want hij wist dat hij niet was waar hij moest zijn. Bonhoeffer raakte ervan overtuigd dat hij straks in Duitsland niet meer het recht had om het evangelie te gaan ver- kondigen, als hij niet nu, op een van de meest duistere momenten in de geschiedenis van zijn land, bij zijn lijdende broeders en zusters was. Met de laatste reguliere lijnboot keerde hij terug, wetend dat het ook zijn dood kon worden.

We leven in een cultuur waarin je geen kans mag laten lopen, waarin je in liefde en werk altijd maar je onrustige hart moet volgen. We hebben een kerkelijke cultuur waarin een gemeente leuk en aantrekkelijk moet zijn, op straffe van vertrek. In die context geven Bonhoeffers keuzes te denken en doet hij de aanmoedigende suggestie om trouw te blijven aan wat je beloofd hebt en daar te blijven waar je moet zijn.

Les 2: Jezus navolgen en met niet-christenen optrekken

Een van de vragen die Dietrich Bonhoeffer in de hitte van de strijd tegen Hitler moest beantwoorden was: kun je als navolger van Christus samenwerken met mensen die niets met Jezus hebben? ‘Wie niet voor mij is, is tegen mij’, zei Jezus en Bonhoeffer nam deze woorden uiterst serieus. Rond Jezus woedt altijd een strijd tussen waarheid en leugen, tussen licht en duisternis en het komt erop aan of je naar Jezus’ stem luistert. Ook als je je als navolger van Christus inzet voor een humane samenleving. Maar dat is niet het enige wat Jezus zegt, constateerde Bonhoeffer. Als Jezus’ discipelen iemand van buiten hun kring willen verbieden om demonen uit te werpen, zegt Jezus: ‘Wie niet tegen jullie is, is voor jullie.’ Er is een naastenliefde die je samen met mensen van buiten de kring rond Jezus, handen en voeten kunt geven. Bonhoeffer ontdekte dat toen hij, samen met mensen die niet of nauwelijks geloofden, het kwaad van Hitler bestreed. In onze tijd is een strijd voor Gods schepping, voor menselijk leven, voor recht en vrijheid niet alleen voorbehouden aan mensen die de Schepper via Jezus Christus kennen, integendeel.

Tegelijk maakt Bonhoeffer ook duidelijk wat de bron van die breed uitwaaierende christelijke inzet voor deze wereld is. Met wie je dan ook samenwerkt, als je een navolger van Jezus bent, gaat goed gedrag uiteindelijk terug naar brood en wijn. Naar de man die zichzelf voor deze wereld gaf. Hij is en blijft het grootste geloofsgeheim.

Les 3: Iets doen omdat niets doen erger is

In Rwanda deden we in 1994 niets. Het kostte honderdduizenden mensen het leven. Bij de haat en het alles verterende geweld in het Midden-Oosten van nu weten we niet eens waar we zouden moeten beginnen. In ons complexe, overgereguleerde land staan tussen onze droom en daad, eindeloos veel wetten en loketten. Het is makkelijker om in je leunstoel blijven te blijven zitten en op Twitter je beklag doen, dan om op te staan en het goede te doen.

Dietrich Bonhoeffer wist dat hij als christen niet het recht had een vroom lied te zingen als hij niet daar en toen in nazi-Duitsland opkwam voor zijn Joodse medeburgers. Gruwend van geweld kwam hij tot de slotsom dat pacifist blijven hem schuldiger maakte dan wanneer hij Hitler met geweld zou proberen te stoppen. We kunnen wel steeds slachtoffers blijven verzorgen en verbinden, maar, zo geloofde Bonhoeffer, er komt een moment dat we een stok tussen de spaken van de voortrazende moordmachine moeten steken zodat we die stoppen.

Tijdens Bonhoeffers gevangenschap, de laatste fase voordat hij vlak voor het einde van de oorlog als martelaar zou sterven, schreef hij het gedicht ‘Stadia op weg naar de vrijheid’. Een van de zinnen is als een laatste richtingwijzer op onze eigen tocht door dit leven:

Niet wat je wenst maar

resoluut het goede doen.

Niet dromen over mogelijkheden

maar onbevreesd de

werkelijkheid aangrijpen.

Vrijheid ligt niet in

verheven gedachten,

alleen in het doen.

Aarzel niet langer,

ga de storm in en handel.

Dit artikel is met toestemming overgenomen uit een speciale glossy over Bonhoeffer die verscheen in 2016. De glossy is alleen nog tweedehands verkrijgbaar. 

foto Gert-Jan Segers: Ruben Timman