Jean-Paul Sartre: Het leven is als paniek in een brandende schouwburg.
Zijn beste vrienden waren Pessimisme en Individualisme. Voor de existentialistische filosoof Sartre stond het namelijk vast: het leven is volstrekt zinloos. En er is geen God, dus je moet er zelf wat van maken. Maak kennis met de man die vindt dat het leven ‘als paniek in een brandende schouwburg’ is.
Absurd zinloos
Jean-Paul Sartre (1905-1980) is één van de belangrijkste vertegenwoordigers van het existentialisme. Het existentialisme is de filosofie die uitgaat van de afwezigheid van een overstijgende god en nadruk legt op de absolute vrijheid en eigen verantwoordelijk van ieder mens.
Binnen het absurde en zinloze bestaan ben je als mens dus zelf verantwoordelijk voor je persoonlijke ontwikkeling en voor het opbouwen van een enigszins zinvol bestaan. Sartre: ‘Het leven is zo iets als paniek in een brandende schouwburg.’
Rocksterrenstatus
Sartre leefde zijn filosofie. Hij maakte de grote oorlogen van de 20e eeuw mee. Hij zat gevangen in de Tweede wereldoorlog. Zijn dagboeken geven een inkijkje in deze periode. Sartre besloot toen definitief dat het leven in de kern zinloos is. De mens moet zelf betekenis geven aan zijn leven.
Sartre maakte zich hard voor de vrijheden die in de jaren ‘60 opkwam. Hij verwierf een rocksterrenstatus in Frankrijk, bijvoorbeeld omdat Sartre in 1964 de Nobelprijs voor de literatuur weigerde. Dat deed hij omdat hij bang was dat deze prijs zijn vrijheid zou afnemen.
Atheïstische filosofie
Zijn toch wat pessimistische boodschap landde perfect in het door oorlog ontwrichte Europa. De filosofie van Sartre is ontoegankelijk op het eerste gezicht, maar raakt bij nadere uitleg aan veel zaken waarover veel mensen het tegenwoordig eens zijn: zelf kiezen en je leven vormgeven, vrijheid, jezelf zijn. Daarom is Sartre een soort home-run-filosoof.
‘Wie God opgeeft verliest ook de voordelen van het geloof: warmte en beschutting.’
Sartre’s filosofie is in alle facetten atheïstisch. Dat betekent dat zijn filosofie nauwelijks samenhang zou vertonen als hij wél in God zou geloven. Sartre’s denken gaat uit van de betekenisloosheid van het bestaan en de absolute op-zichzelf-geworpenheid van de mens. Er is geen hulp. Er is geen God.
De gevolgen van deze stelling, van de absolute zinloosheid van het bestaan, ziet Sartre onder ogen. Wie God opgeeft, zegt hij, verliest dus ook de voordelen van het geloof: warmte en beschutting. Voor Sartre moet de mens deze beschutting zelf creëren. Dat is een grote opgave.
Simone de Beauvoir
Sartre is ook bekend om zijn relatie met de Franse filosoof Simone de Beauvoir. Samen met haar reist hij onder andere naar de Sovjet-Unie, China en Cuba, waar hij banden onderhoudt met Che Guevara en Fidel Castro.
Sartre in het kort
Geboren: 21 juni 1905 in Parijs. Sartres vader, een marineofficier, overleed kort na zijn geboorte. Jean-Paul werd opgevoed door zijn moeder en zijn grootouders van moederskant.
Gestorven: 15 april 1980 in Parijs. De laatste jaren van zijn leven was Sartre bijna geheel blind. Bij zijn begrafenis waren ongeveer 50.000 mensen aanwezig.
Bekendste boek: Het boek Het Zijn en het Niet, gepubliceerd in 1943, waarin Sartre zijn existentiële filosofie uitwerkt. Vandaag de dag worden zijn filosofische hoofdwerken voornamelijk nog door vakfilosofen bestudeerd.
Quotes (om indruk te maken op verjaardagen)
“Het leven op zich is zinloos. Je moet er zelf zin aan geven.”
“Het leven begint aan de andere kant van de wanhoop.”
“Als God zwijgt kun je hem doen zeggen wat je wilt.”
“Er zijn twee soorten armen, degenen die samen arm zijn en degenen die alleen arm zijn. De eersten zijn de echten, de anderen zijn rijken die geen geluk hadden.”
“God is de eenzaamheid van de mensen.”
“Wat is het leven? Zich bezuipen zonder dorst te hebben.”
“Het leven is zo iets als paniek in een brandende schouwburg.”
“Ik hou van de mensen om wat ze zijn. Met al hun vuiligheid en hun ondeugden. Ik hou van hun stemmen en van hun onrustige blik en het wanhopige gevecht dat ieder op zijn beurt voert tegen de dood en de levensangst.”
Simone de Beauvoir:
“De dood lijkt minder erg als je uitgeput bent.”
“Ik kan niet boos op God zijn in wie ik niet geloof.”
“Een man te vangen is een kunst; hem houden is een baan.”
Sartre biedt excuus aan
Jean-Paul Sartre die uit zijn graf opstaat om zijn excuus aan te bieden? In de voorstelling Sartre zegt sorry van Laura van Dolron gebeurt het. Laura valt namelijk altijd op de verkeerde mannen: de verkeerde filosofen. Totdat Sartre verschijnt. Hij voelt zich verantwoordelijk voor het losgeslagen individualisme en wat volgt is een verfrissende brainwash en een onhandige maar oprechte poging tot engagement.
Stand-up filosoof Laura van Dolron doet in dit theaterstuk waar ze goed in is: op een lichtvoetige manier snijdt ze grote thema’s aan. Wegens dit grote succes wordt Sartre zegt sorry in 2018 opnieuw gespeeld.
Sartre in gesprek met Paulus
Wat gebeurt er als Jean-Paul Sartre het gesprek aangaat met Paulus? En wat als je klassieke of juist moderne filosofische teksten verbindt met oeroude bijbelverhalen? Leven in de brouwerij! De grote levensvragen van alle tijden worden in het boek Filosofen op de kansel direct aangesneden. Denk aan vragen zoals: wat is vrijheid, wie ben je in relatie tot de ander en wat is zinvol leven?
Deze ‘ontmoetingen’ tussen wijsgeer en bijbelfiguur (Socrates met Jezus, Nietzsche met Mozes) zorgen voor gesprekken op het scherpst van de snede. Bijbelverhalen en de filosofie komen in een nieuw licht te staan. De teksten van dit boek komen voort uit een serie filosofiediensten in de Kloosterkerk in Den Haag.
