Hoe een schilderij van Rembrandt Corjan helpt om te worstelen met God

Ik geloof in God, stomweg omdat ik geen betere optie heb. Dit is 15 jaar lang zo ongeveer mijn geloofsbelijdenis geweest. Niet-geloven lukte me niet, maar hoe ik dan wel moest omgaan met een God die ik niet kan zien, vond ik lastig. Ik worstelde vaak met God. Dat doe ik nog steeds, maar door de jaren heen is er wel iets veranderd. Daar heeft een schilderij van Rembrandt alles mee te maken.

Oog in oog met God

Het Bijbelboek Genesis vertelt dat Jakob (de hielenlichter) na een lange tijd weer teruggaat naar het grondgebied van zijn jeugd. Jaren terug is hij halsoverkop onder zijn arm van huis weggerend. Hij laat een verbouwereerde vader en een boze broer achter. Jakob is inmiddels veel ouder, maar ten diepste is hij nog steeds op de vlucht. Voor zijn verleden, voor zichzelf en waarschijnlijk ook voor God. En ineens is het moment daar, vluchten kan niet meer. Jakob staat oog in oog met de engel. Of is het God zelf? Rembrandt legde deze worsteling eeuwen geleden al vast op wit doek. Wellicht omdat ik niet de enige ben die ook worstelt met God.

Gevecht of liefdevolle omhelzing

Volgens de kenners gebeurt er op dit schilderij echter veel meer dan een worsteling. Een kunstkenner stelde: ‘Neem eens goed de tijd om te zien wat hier gebeurt; de ene hand van de engel is in gevecht met Jacob, maar de ander zegent hem. Al met al lijkt het hier meer op een liefdevolle omhelzing dan op een gevecht, toch?’

Een omhelzing? Ik twijfelde uiteraard aan deze interpretatie. Maar er zijn inderdaad goede argumenten om te geloven dat Rembrandt meer in beeld heeft willen brengen dan een worsteling. Wetenschappers hebben met behulp van speciale fototechnieken kunnen aantonen dat Rembrand de positie van de hand van de engel heeft verplaatst tijdens het schilderproces. De kunstenaar positioneerde de hand eerst op de hoogte van Jakobs schouder, maar door de hand naar boven te verschuiven transformeerde hij de worsteling in een zegening of omhelzing.

Ruimte voor twijfel en aanklacht

Wat heeft deze ontdekking met mij gedaan? Mijn nogal minimalistische Ik geloof, omdat ik geen betere optie heb is door Rembrandt veranderd. Het heeft zich door hem verdiept. Dit schilderij heeft me geholpen om ruimte te geven aan mijn twijfels. God kan mijn vragen en aanklachten wel hebben, hij ‘omhelst’ mij in mijn worstelingen.

Worstelen met God is niet zonder risico. Jakob loopt na het gevecht voor altijd mank. Maar hij stapt de dag wel in als een gezegend mens met een nieuwe naam. De hielenlichter heet nu Israël; ‘hij die worstelt met God’. Noem me een mysticus of een dwaas, maar ik laat God niet los, ik worstel totdat dat hij me zegent en omarmt.

Tot wie zouden we anders gaan

Ik ben Rembrandt dankbaar voor zijn schilderij. En wel hierom: Rembrandt heeft veel taferelen uit de Bijbel geschilderd, maar hoe ouder hij wordt en hoe meer door het leven getekend, des te persoonlijker de boodschappen in zijn schilderijen worden. Zijn schilderijen willen de mensen troosten, en dat is bij mij zeker gelukt.

Ik stem nu in met het vragende statement dat Petrus maakt als Jezus zijn vrienden uitdaagt om net als veel andere teleurgestelde fans maar bij hem weg te gaan. ‘Dat nooit!’,  denkt Petrus en hij gaat de discussie aan met zijn rabbi. Petrus statement luidt: ‘Heer, tot wie zouden we anders gaan? U hebt de woorden van eeuwig leven.’ (Joh 6: 68-69).

En zo is het maar net.

Corjan Matsinger: Religieus trendwatcher bij Young & holy, jongerenwerker, theoloog, spreker, trainer en auteur. Zijn boek ‘Het voordeel van de Twijfel’ (2014) schreef Corjan samen met Reinier Sonneveld voor jongeren van 15 jaar en ouder over de rol die twijfel kan spelen in je geloof. Voor Lazarus schreef hij eerder al blogs over muziek. Corjan is getrouwd met Anneke en vader van vier kinderen.