Ga naar submenu Ga naar zoekveld

‘Ik ontmoet God juist in de verstilling van een eeuwenoude liturgie’

Als net-afgestudeerde dominee wilde Gertine de kerk graag veranderen met nieuwe taal en nieuwe vormen; weg met de oude liturgie. Maar daar is ze een beetje van teruggekomen. Ze legt uit waarom.

Deel:

Als net-afgestudeerde dominee wilde Gertine de kerk graag veranderen met nieuwe taal en nieuwe vormen; weg met de oude liturgie. Maar daar is ze een beetje van teruggekomen. Ze legt uit waarom. 

De paaskaars brandt. Iedereen staat op omdat er een stoet mensen in kleurige gewaden de kerk binnenkomt. Voorop het koor in het blauw, daarachter de voorgangers in het wit. Iemand draagt het kruis en plaatst het voorin in de kerk. De welkomstwoorden klinken, de mensen in de kerk antwoorden. Het orgel speelt en oude hymnen worden gezongen. Iedereen loopt naar voren en knielt om brood en wijn te ontvangen. Samen spreken we de woorden van de gebeden uit, bij de verootmoediging en na de communie.

Zomaar wat zinnetjes over wat er gebeurt in een doorsnee Anglicaanse kerk. Ik woon nu vijf maanden in Engeland en ik groei steeds meer in de gewoonten en rituelen van deze door en door Britse kerk. Soms bezoeken mijn echtgenoot en ik een wat meer evangelische variant binnen de Anglicaanse kerk, waar de liturgie los en informeel is, waar veel meer gepraat wordt, waar een bandje speelt in plaats van een orgel, waar gewaden of kaarsen of vaste teksten geen vaste rol hebben.

En meer en meer besef ik: ik ontmoet God niet in de drukke gezelligheid van een informele kerkdienst, maar in de verstilling van de eeuwenoude liturgie.

Eh, is die liturgie niet een beetje saai en versteend?

Het was wel anders toen ik net was afgestudeerd als kersverse dominee. Een van mijn stokpaardjes was de zoektocht naar nieuwe taal en vormen in de kerk. Mijn idee van liturgie in de doorsnee kerk was dat het saai en versteend was, altijd maar hetzelfde. Geen wonder dat de kerken leegliepen, dacht ik overmoedig en een tikje arrogant. Dingen moeten anders. Experimenteren en vernieuwen.

Dus dat probeerde ik. Ik varieerde met de volgorde van de liturgie, ik bereidde vieringen voor met een experimenteel karakter en dacht samen met gemeenteleden na over wat er anders kon zodat de kerk aantrekkelijker werd.

Na een paar jaar experimenteren en zoeken was ik er een beetje moe van geworden. Ik miste de rust, ik werd er zelf onrustig van en veel mensen in de kerk met mij. Ik merkte ook dat hoezeer ik ook probeerde om dingen anders te doen, er toch altijd een logica in die oude liturgie zit waar ik niet om heen kon. Ik begon steeds meer te genieten van kerkdiensten met een strakke liturgie zonder losse, informele momenten, met vaste vormen en oude taal.

Waarom dan die waardering?

Nu ik in Engeland woon en al een tijdje geen eigen gemeente meer heb, kan ik steeds beter woorden geven aan wat ik al in Nederland begon te ervaren. In deze blog noem ik drie redenen waarom ik de klassieke liturgie ben gaan waarderen: rust, complexiteit en integriteit.

1.Rust

In kerken waar de liturgie experimenteler en informeler is, is vaak meer onrust. Elke zondag kan de dienst er anders uitzien, met andere vormen bij gebeden en liederen. Vaak is er ook een moment waarbij je met elkaar ‘moet’ praten. Dit in tegenstelling tot kerken met een traditionele liturgie, waar veel hetzelfde is. Dezelfde woorden bij de rituelen, dezelfde gebeden, iedere zondag opnieuw. Die vaste vormen scheppen een ruimte waarin ik God kan ontmoeten. Juist omdat ik niet hoef na te denken over wat er anders is of me bezig hoef te houden met sociale conventies, kan ik me richten op God.

2. Complexiteit

De klassieke liturgie is gevormd door de eeuwen heen. Er zit een vaste volgorde in die beweegt van inkeer naar lofprijzing naar bijbellezing naar gebeden naar gemeenschap. In die vaste volgorde zit een heel gelaagde diepgang. Er is een plek voor elke ervaring van het menselijk leven: voor blijdschap, verdriet, dankbaarheid en twijfel. Het gaat over jouzelf als gelovige, over het geheel van de gemeente, én over de wereld. Juist hierdoor past een inclusieve theologie, die oog heeft voor de rafelrandjes van ons bestaan en geen mens wil uitsluiten van het heil, heel goed bij een klassieke liturgie.

Ik mis die gelaagdheid namelijk nog weleens in sommige lossere liturgieën, waar geen ruimte ingebouwd is voor de moeilijke kanten van het christelijk geloof. Dan ontstaat het gevaar dat wie afwijkt van de manier van geloven in die kerk, ook buiten de gemeenschap valt.

3. Integriteit 

Toen ik bezig was met deze blog las ik een interview met Nadia Bolz-Weber, een Amerikaanse pastor uit Denver. Een van haar boeken is recent in het Nederlands vertaald: Vrijspraak voor losers (lees hier een fragment). Ze is een theoloog die met haar boodschap iets raakt bij heel veel gelovigen over de hele wereld, en hoewel haar ideeën en haar uiterlijk behoorlijk eigentijds zijn, viert zij in haar eigen gemeente een heel klassieke liturgie. Zij zegt hierover dat het haar troost dat de kerkdienst niet op haar als voorganger steunt. Het is de liturgie die te vertrouwen is, waar mensen troost in vinden, die dieper en betekenisvoller is dan een rockband en een hippe voorganger. Een houvast als het de voorganger niet lukt.

Ik vind dat mooi en ik begrijp ook opeens iets anders: het vasthouden aan de oude liturgie zorgt ervoor dat de kerkdienst geen show wordt. In ons leven moet alles al mooi en succesvol en druk zijn, hoe fijn is het dan dat er een plek is waar je kunt terugvallen op een eeuwenoude wijsheid die voorbijgaat aan de hypes van het nu.

Maar Gertine, de kerk is toch in beweging?

Ik ben de laatste die zal beweren dat de kerk niet moet veranderen. Ik wil ook helemaal niet pleiten voor onbeweeglijkheid in kerkdiensten. Het christelijk geloof is een creatief geloof: op iedere plaats en in iedere tijd is er weer een nieuwe uitleg nodig van de oude teksten. De manier waarop christenen samenkomen en vieren beweegt mee en speelt in op de behoeften van de context. Nieuwe woorden zijn altijd weer nodig. Bovendien is ieder mens anders. Ik ben introvert en kan goed stil of alleen zijn. Anderen kunnen veel beter dan ik God ontmoeten in een heilige chaos die een kerkdienst ook kan zijn.

Maar ik vermoed dat waar de oude liturgie gevierd wordt, ook jonge mensen de verstilling en de ruimte opnieuw zullen ontdekken.

PS Mocht jij ook eens een klassieke liturgie willen meemaken, dan is er vast in je eigen woonplaats een kerk te vinden. De katholieke, oud-katholieke kerken vieren een oude liturgie (de een formeler dan de andere), en als je in een grote stad woont is er wellicht ook een Anglicaanse kerk te vinden.
Er is ook een heel aantal protestantse kerken die teruggekeerd zijn naar gewoontes uit de liturgie van vóór de Reformatie, ik denk dan vooral aan de grotere stadskerken. Bijvoorbeeld: de Domkerk in Utrecht, de Kloosterkerk in Den Haag en de Oude Kerk in Amsterdam. En de Lutherse kerken, die in Nederland bij de PKN horen, volgen ook allemaal dezelfde vaste klassieke liturgie. Sowieso is het boeiend om eens een andere manier van vieren mee te maken en te merken wat het met je doet.

Geschreven door

Gertine Blom

--:--