Reinier kijkt plaatjes: Hoe God ons ziet
Deze zomer stap je vast weer een paar oude kerken in. Reinier Sonneveld geeft wat uitleg bij al die beelden die je daar ziet. Deze keer deel 4: dat omgekeerde perspectief van iconen.
Een Aziatisch gezinnetje staat op een plein. Een kind heeft net een bal gegooid. De vader of opa kijkt ernaar. De zon schijnt helder. Dan zie je hetzelfde tafereel vanuit een andere hoek:
En nog een heel andere hoek:
En zo 180 keer door. Telkens precies hetzelfde ogenblik vanuit een andere hoek. En dan weer opnieuw.
Die bal zal eeuwig in de lucht hangen.
David Claerbout, een Antwerpse kunstenaar, maakte duizenden foto’s van dit moment en zette er 180 van achter elkaar in de video Sections of a Happy Moment (2007) die in een loop telkens overnieuw begint.
Dit is misschien wel hoe God ons ziet. Alles tegelijk, in eeuwige concentratie, elk detail is vastgelegd en in hem bewaard.
Omgekeerd perspectief
Byzantijnse iconen beelden ook hetzelfde ogenblik vanuit meerdere kanten gezien. Hieronder zie je een zogeheten Annunciatie uit de vijftiende eeuw; de engel Gabriël kondigt Maria de geboorte van Jezus aan (in het Engelse ‘announce’ hoor je hetzelfde woord terug):
Bij dat gebouw achter de engel klopt het perspectief niet; je ziet beide zijkanten tegelijk en dat kan niet. Dat zie je op honderden Byzantijnse iconen zo.
Deze techniek heet ‘omgekeerd perspectief’. Normaal als je bijvoorbeeld een gang tekent, wordt die verder weg steeds kleiner en uiteindelijk komen de lijnen bij elkaar in een enkel punt, ver weg in de horizon. Bij de Byzantijnse kunstenaars ligt dat ‘verdwijnpunt’ echter in de kijker zelf. Alle lijnen lopen naar jou toe; wat verder weg is, wordt dus juist groter en je ziet een gebouw van meerdere kanten tegelijk.
Ook in de tijd gebeurt van alles tegelijk. In hetzelfde schilderij kun je bijvoorbeeld de annunciatie, de geboorte en de kruisiging zien. Alsof het allemaal hetzelfde moment was.
Iconen leren je te kijken zoals God kijkt.
Hoe God kijkt
Sommige kunsthistorici denken dat de Byzantijnse icoon-schilders zo uitbeeldden hoe God de geschiedenis ziet. Alles tegelijk. Hij is het verdwijnpunt waar alle lijnen samenkomen. En dan niet alleen van een enkel ogenblik - zoals bij David Claerbout - maar van heel de geschiedenis. Alsof het allemaal één moment is.
Iconen leren je te kijken zoals God kijkt.
Verrassend is dat vergelijkbare technieken terugkomen in moderne films, zoals The Matrix (1997). De regisseurs zetten bij een aantal scènes tientallen camera’s tegelijk in een cirkel om een acteur. In de film ziet het er dan uit alsof alles bijna stilstaat en de camera razendsnel rond de acteurs heen draait:
Ook hier kun je je voorstellen dat God zo de geschiedenis ervaart. Hij kan overal op ‘inzoomen’, elk detail nader bekijken, alles van elke kant bestuderen…
Geschreven door
Reinier Sonneveld
