Ga naar submenu Ga naar zoekveld

We vergeten de woorden om bezieling en betekenis te beschrijven

Is onze samenleving dement aan het worden? In zeker opzicht wel, vindt Jean-Jacques. We vergeten 'de religieuze taal' waarmee we de belangrijke ervaringen die bezieling, zin en betekenis geven, kunnen benoemen. En dit is een enorme verschraling.

Deel:

Het is een volksziekte aan het worden. Bijna iedereen kent wel iemand die dement is. Nicci Gerard, bekend van het schrijversduo Nicci French, heeft een boek over haar dementerende vader geschreven. ‘Woorden schieten tekort’ heet het. Ze vertelt wat dementie ons kan leren over de liefde. 

Wat gebeurt er als iemand zijn of haar gezondheid, autonomie en zelfbeschikking verliest? Tot haar eigen verbazing wordt Nicci’s vader voor haar op een nieuwe manier belangrijk. 

Hoe gebeurde dat? In een interview vertelt ze dat, naarmate haar vader zelf niet meer wist wie hij was, zij iets anders duidelijker ging zien. Wat zij zag, boorde een bron van liefde in haar open, maar ze kan er geen woorden voor vinden. Ze zegt: ‘als ik religieus geweest was, had ik dat de ziel genoemd’. 

Ziel die oplicht

Een tijdje geleden schreef ik hetzelfde in het dagblad Trouw. In mijn werk met ernstig demente ouderen had ik ontdekt dat de ziel in hen vaak duidelijker oplicht. Die is veel groter dan iemands geheugen of zelfbewustzijn en maakt elk mens waard om te beminnen. De ziel raakt aan God.

Daarop werd gereageerd met een storm van kritiek. Waarom? Daar zijn allerlei redenen voor te geven. Een belangrijke oorzaak, denk ik, is dat men het woord ‘ziel’ niet meer kent – en daarmee ook niet meer kan zien wat dat aanduidt. Een voorbeeld: ik ben niet goed in bloemennamen. Voor mij zijn de bermen en velden groen met hier en daar een kleurtje. Maar als ik eenmaal de naam van een bloem ken, zie ik die ineens overal en ga ik die meer waarderen – liefhebben, om het met Nicci Gerard te zeggen.

Om te beschrijven hoe haar demente vader haar raakte, viel ze, hoewel ze geen gelovige is, terug op religieuze taal. Zij kent vaag het begrip ‘ziel’ nog, maar hoeveel mensen kunnen haar dat vandaag nog nazeggen? Om het maar niet te hebben over andere diepe woorden, zoals ‘roeping’, ‘heilig’, ‘berouw’, ‘biechten’, ‘vergeving’, ‘verlossing’. In zulke religieuze termen worden ervaringen benoemd die onze alledaagse wereld overstijgen en bezieling, zin en betekenis geven. 

Vergeten

Wat dit betreft kun je stellen dat onze samenleving in zeker opzicht dement is geworden. Ze is de religieuze taal vergeten. Dat is een enorme verschraling want zo worden belangrijke ervaringen gemakkelijk gemist. Maar kunnen we daarvoor dan geen nieuwe, moderne woorden verzinnen?

Niet echt. Dat lukt zelfs een gevierde schrijfster als Nicci Gerard niet.

Geschreven door

Jean-Jacques Suurmond

--:--