Ghosteen van Nick Cave: door de rouw, uit de rouw en soms boven de rouw uit

‘Het klinkt pathetisch, maar dit is een plaat voor op de koptelefoon. Ogen sluiten en tranen voelen opkomen.’ Een vriend zei dit over Ghosteen, ‘kindgeest’, van Nick Cave, de mooi opgedroogde punkrocker wiens zoon Arthur vier jaar geleden van een klif viel en overleed. Je begrijpt misschien wel dat ik het niet direct aandurfde, maar ten derden dage zette ik dan toch die koptelefoon op en moest ik na een lang uur mijn vriend gelijk geven.

Caves eerste album na de dood van de zoon, Skeleton Tree, was rauw en onrustig. Hij kon er goed over praten en zingen, misschien iets te goed. Als toeschouwer voelde je de onbalans. In Ghosteen heeft de kunstenaar zijn fragiele evenwicht gevonden en neemt hij ons mee in zijn weg door de rouw en uit de rouw en soms boven de rouw uit. Er zit een diep verdrietige diepe rust in dit album, dat volgens de Volkskrant misschien meer uit gebeden dan liedjes bestaat. (Wanneer de Volkskrant vijf sterren voor een ‘hoogmis’ geeft, weet je dat er iets bijzonders gebeurt.)

Tussen kunst en kitsch

De voorkant van Ghosteen is een bewerking van een buitengewoon kitscherige uitbeelding van de Hof van Eden van christelijke schilder Tom duBois. Door Nick Cave nog ‘fouter’ gemaakt door toevoeging van een soort eenhoorn (en een lam in plaats van een oermens, wat ik dan wel weer een aardige aanpassing vind). De plaat solt schaamteloos met de grens tussen kunst en kitsch. In zekere zin ga je als luisteraar mee in Nicks persoonlijke Droomvlucht – en die vlucht is weergaloos.

Steeds weer zit er sprookjesachtige beweging in de liedjes. Een veer die krullend omhoog waait in de opener Spinning Song. Een spiraal van kinderen, opklimmend richting de zon, zwaaiend in een eeuwig vaarwel. Duizend galleien die rond de ochtendzon varen. Paarden met brandende manen. Het zou bij tijd en wijle een afgezaagde tekenfilm zijn, ware het niet dat we wisten dat Nick Cave het zong, de duistere crooner die ons hier de culminatie van een rouwproces voorschotelt.

Christus hangt in de lucht

Naar Jezus verwijst Ghosteen met enige regelmaat. Jezus, die ons een licht beloofde in de nacht – maar Nick ziet weinig lichtpuntjes bij de gekruisigde man tussen twee misdadigers in. Waar is de troost in een wereld waar ieder een kruis draagt? Ook in Night Raid, dat klinkt als een poëtisch verslag van de verwekking van Nicks tweelingjongens, hangt Christus in de lucht. Waarom moet Nick er steeds zo omineus bij zingen dat de jongens zijn verwekt in hotelkamer 33, de sterfleeftijd van Jezus? En dat er een piëta aan de muur hing, de Heiland in de armen van zijn moeder? Alsof de dood al sinds de conceptie heeft geloerd op de muze tegen wil en dank, Arthur Cave.

Naar een andere religie verwijst Ghosteen ook, in een soort concluderende mijmering over Kisa Gotami. Deze vrouw verloor haar enige kind en kwam radeloos naar de Boeddha. ‘Ik kan jouw zoon genezen’, zei deze, ‘maar alleen als je me een mosterdzaadje brengt, gekregen van een familie waar niemand is gestorven’. Kisa ging alle huizen langs, maar vond geen familie die de dood nooit gekend had. Eenmaal terug bij de Boeddha nam zij afscheid van haar zoon, maar trad zij op de weg van de Verlichting. Ze had begrepen dat de dood geen enkel mens spaart.

Kisa heeft vrede gevonden, maar heeft Nick dat ook? Soms doet hij ons denken van wel. Geleidt hij ons naar grazige weiden, zoals hij op de plaathoes doet. Maar het is verraderlijk. Rouw is namelijk als een elastiek om je been, zoals Nick zei in de documentaire One More Time With Feeling. Soms kun je probleemloos een heel stuk bewegen zonder er last van te hebben, maar vroeg of laat trekt de oude pijn je weer genadeloos naar zich toe.

Monster in de zee

De aanstekelijke, kinderlijk dromerige beeldtaal van Ghosteen is ineens niet meer zo koddig wanneer Cave zingt over een papabeer die maar wat rondzweeft, een mamabeer die met de afstandsbediening in haar hand zit en een babybeer die in een bootje naar de maan is vertrokken. ‘I am beside you, I am beside you’, laat Nick de kindergeest als mantra zingen in Ghosteen Speaks.
Om drie liederen later exact het tegenovergestelde te zeggen: ‘Everything is distant as the stars - I am here and you are where you are’. Het mantra van het volgende nummer is ‘Oh my, oh my, oh my, oh my. I love my baby and my baby loves me’. Maar waarom heet zo’n zoet liedje dan Leviathan, naar het alles opslokkende monster van de zee in de mythologie van de Bijbelse wereld?

Sowieso is de zee een overkoepelend thema, een grondmotief van de plaat. De dodelijke val van Arthur dichtbij de zee is nooit ver weg. Cave zingt er nu met twee woorden over. In de optimistische eerste liederen is het nog ‘I say goodbye to all that as the future rolls in /

Like a wave, like a wave / And the past, with its savage undertow, lets go’. Aan het einde gebruikt hij dezelfde beeldspraak, maar precies andersom: ‘Love's like that, you know, it's like a tidal flow / And the past with its fierce undertow won't ever let us go / Won't ever let you go’.

Zet je koptelefoon op

Om die ondertoon, of onderstroom, volledig te ervaren raad ik jou aan, zoals mijn vriend het mij aanraadde, om je koptelefoon op te zetten en het hele album te luisteren. Caves muzikale vrienden, onder leiding van vaste kameraad Warren Ellis, hebben het namelijk formidabel in klanken omgezet.

Zet deze plaat op en je zult worden ondergedompeld in een rouwervaring die je niemand gunt. Je zult surfen op de golven van de vrederijke troost, maar een onverbiddelijke pijn onder je voeten voelen trillen. Je zult op het water mogen lopen, op voorwaarde dat je bereid bent door een monster te worden opgeslokt.

De Volkskrant had gelijk: dit is geen cd, maar een hoogmis. Je wordt verscheurd, maar voelt je completer dan ooit. Je ziel bloedt, maar dat ruikt zoet als wijn. Het ‘kruisigt hem’ volgt veel te snel op het ‘hosanna’, de vervolging volgt veel te snel op de opstanding. Al je zintuigen registreren het bulderen van de golven en je beseft wat Cave je wil laten voelen: geen mens trekt door de zee zonder natte voeten te krijgen.